Jiritigɛko jugu, forokurabɔw, sojɔw, tasuma donni kungo la ani bagandumunikɛyɔrɔ caya, nin bɛɛ de b’a la ka dankari kungo lakananenw na; kasɔrɔ u jɔyɔrɔ ka bon falenfɛn suguya cayali ani kungosogow cayali la an sigidaw la. O siratigɛ la, ji ni kungo lakanabaaw b’a ɲini kominiɲɛmɔgɔw fɛ, u k’u jilaja kosɛbɛ sigida n’a lamini ladonni na.
An bɛ don min na, falenfɛnw ni kungosogow bɛ ka dɔgɔya ani kungo lakananenw cogoya bɛ ka tiɲɛ, k’a sababu kɛ hadamadenw kɛwale jugu ye. Ji ni kungo lakanabaa minnu bɛ yen, n’an jigi b’olu kan kungo lanakani na, mɔgɔw b’a la k’olu ɲangata u kana se k’u ka baara kɛ.
O dansagonwale dɔnna cogo di? Mahamani Gaku ye Mali ji ni kungo lakanani ɲɛmɔgɔba ye. An n’ale ka kumaɲɔgɔnya dɔ senfɛ kungo lakananenw yaalali kɔnɔna na, a y’a jira, ko Mali ma se k’a ka kungoda hakɛ dantigɛlen 10% don bala halibi ; kasɔrɔ a bolodara cogo min na, nin ɲɔgɔntuma tun ka kan k’a sɔrɔ an sera ka 15% fo 17% don ba la. O yaala kelen in senfɛ, sigida n’a lamini ni lasaniyali ani yiriwali kuntaala jan minisiri, Huseyini Amiyɔn Gindo fana y’a jira, ko forokurabɔw, baganmara fanga bonyani n’a kɛcogo jugu ani tasuma donni kungo la, k’o bɛ ka dankari kungoda lakananenw na. Jama cayali an sigidaw la, o fana ye kungo tiɲɛni sababu dɔ ye. Duguw bɛ ka bonya, mɔgɔ kuraw bɛ ka na sigi duguw la, walima ka buguda kuraw tigɛ.
Bugunin mara ji ni kungo lakanabaawɲɛmɔgɔ ye Kapitɛri Seyudi Dawu ye. A ko sariyaw labatobaliya, ka fara ji ni kungo lakanabaaw ka kumaw labatobaliya kan, o ye gasi ye an sigida la. A ko kungoda lakananen 8 de bɛ Bugunin mara kɔnɔ; o mumɛ ye taari 224.562 ye. Ko gɛlɛyaba b’olu kungo lakanabaaw kan o kungoda ninnu ladonni na. Jiritigɛko jugu dogo la, ani forokurabɔw ni damansenw; n’o ye sanuɲini ye, ka fara kungolakanani baarakɛminɛ hakɛ dɛsɛli kan, nin bɛɛ ye gɛlɛya ye ji ni kungo lakanabaaw kan. A k’olu ni mɔgɔ minnu ka kan k’u bolo di ɲɔgɔn ma u ka baaraw sabatili la, n’o ye sɛnɛkɛlaw, baganmaralaw ani mɔnnikɛlaw ye, olu b’u dogo u la, u t’a fɛ yɛrɛ u a jɛ ko ma. Sabula ko ji ni kungolakanabaaw b’olu bali u ka baaraw kɛli la u sago la. O siratigɛ la, Seyidu Dawu b’a ɲini gɔfɛrɛnaman fɛ, a ka dabali kɛnɛman wɛrɛ tigɛ kungoda ninnu ladonni na.
Sikaso mara ji ni kungo lakanabaaw ɲɛmɔgɔ Mohamadu Seyidu fana ko san 2010 kɔnɔna na, sariya min nimɔrɔ ye 10-028 ye, n’a tara zuluyekalo tle 12, k’o b’a jiramɔgɔ si man kan ka baara kɛ kungo lakananenw kɔnɔ. U bɛ se ka jiriden mɔnenw kari ani ka dɔgɔ jalanw tigɛ. Lakanabaa ɲɛmɔgɔ ninnu ka fɔ la, baganmaralaw ni bugudalamɔgɔw de ka jugu kungo ma kosɛbɛ. Mɔgɔ minnu bɛ kungo buruja, u tɛ siga hali dɔɔnin ka lakanabaa bɔnɛ a ni na kungo kɔnɔ. Hakililajigin na, ji ni kungo lakanabaa 2 fagara Mali kɔnɔ. Yitinɛ Ibarahima min tun ye Kaboyila ji ni kungo lakanabaaw ɲɛmɔgɔ ye, u y’o fara mɛkalo tile 7 san 2019. Mahamani Amadu min fana tun ye Mɔndoro lakanabaaw ɲɛmɔgɔ ye, u y’o faga zuluyekalo tile 1lɔ san 2015.
Koba, Fankaso ani Npɛsoba kungo lakananenw bɛ Kucala ji ni kungo lakanabaaw ka mara kɔnɔ. Olu fiyɛ mumɛ ye taari 11.335 ye. O lakanabaawɲɛmɔgɔ Yitinɛ-kolonɛli Haruna Kamara y’a jira, ko kungo burujabaaw kofɔbaliya ji ni kungo lakanabaaw ye, baganmara warako jugu, jiri misɛnninw folongotoli baganw fɛ ani kungo nafa bɔcogo ɲuman waleyaw matarafabaliya sigidalamɔgɔw fɛ, olu de bɛ k’olu ka baara sabatili gɛlɛya u bolo. Sanga ni waati bɛɛ la, u bɛ kunnafonidiw ni lafaamuyaliw kɛ kungo ladoncogo la; walasa u ka se ka sariyaw dɔn ani ka kungoda dantigɛlenw dɔn.
Ji ni kungo lakanabaaw ka laɲini ye kominiɲɛmɔgɔw k’u sendon u ka kungodaw lakanani na a ɲɛma, ani ka fara ji ni kungo lakanabaaw kan kunnafonidiw ni lafaamuyaliw la.
Mariyamu F. Jabate
Dɔkala Yusufu Jara
